Cilt 13 Sayı 1 (2025): Business & Management Studies: An International Journal
Makaleler

Online alışverişte kıtlık etkisi, FOMO ve sürü davranışının anlık satın alma üzerindeki rolü

PDF
  • Nur Özer Canarslan
Nur Özer Canarslan
Dr. Öğr. Üyesi, Anadolu Üniversitesi, Eskişehir, Türkiye

Yayınlanmış 25.03.2025

Anahtar Kelimeler

  • Scarcity, Bandwagon Behaviour, FOMO, Impulse Buying
  • Kıtlık, Sürü Davranışı, FOMO, Anlık Satın Alma

Nasıl Atıf Yapılır

Online alışverişte kıtlık etkisi, FOMO ve sürü davranışının anlık satın alma üzerindeki rolü. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(1), 243-262. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i1.2521

Telif Hakkı (c) 2025 Nur Özer Canarslan

Creative Commons License

Bu çalışma Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License ile lisanslanmıştır.

Nasıl Atıf Yapılır

Online alışverişte kıtlık etkisi, FOMO ve sürü davranışının anlık satın alma üzerindeki rolü. (2025). Business & Management Studies: An International Journal, 13(1), 243-262. https://doi.org/10.15295/bmij.v13i1.2521

Öz

Önceki çalışmalar kıtlık etkisinin tüketici karar alma sürecindeki rolünü ele almış olsa da popüler ürünler bağlamında kıtlık etkisi, FOMO (kaçırma korkusu), anlık satın alma ve sürü davranışı arasındaki etkileşim kapsamlı bir şekilde incelenmemiştir. Bu çalışma, FOMO’nun kıtlık etkisi ile anlık satın alma arasında nasıl aracı rol oynadığını ve sürü davranışının bu süreci nasıl düzenlediğini araştırarak bu boşluğu doldurmayı amaçlamaktadır. Bu karmaşık ilişkileri incelemek amacıyla, çalışma kıtlık etkisi ile anlık satın alma arasındaki ilişkide FOMO’nun aracılık rolü ve sürü davranışının bu dolaylı ilişki üzerindeki düzenleyici etkisini ele almaktadır. N=342 katılımcıyla gerçekleştirilen senaryo tabanlı anket çalışmasında, katılımcıların araştırma sırasında popüler olan ve sınırlı stokta sunulan bir ürüne verdikleri tepkiler değerlendirilmiştir. Araştırma hipotezleri, Hayes’in PROCESS Model 4 ve Model 5 yöntemleri kullanılarak test edilmiştir. Model 4, bağımsız değişkenin bağımlı değişken üzerindeki dolaylı etkisini incelemek amacıyla kullanılan bir aracılık analizine dayanırken; Model 5 ise bu dolaylı etkinin belirli bir moderatör değişken tarafından nasıl etkilendiğini araştırmaktadır. Bulgular, kıtlık etkisinin FOMO aracılığıyla anlık satın alma davranışlarını artırdığını göstermektedir. Kıt olduğu düşünülen ürünlerin tüketicilerde fırsatı kaçırma korkusunu tetiklediği ve bunun hızlı ve plansız satın alma kararlarına yol açtığı belirlenmiştir. Ayrıca, kıtlık ve anlık satın alma arasındaki dolaylı ilişkinin sürü davranışı tarafından anlamlı bir şekilde düzenlendiği görülmüştür. Sürü davranışı yüksek olan bireylerde kıtlık ve FOMO arasındaki etkileşim daha güçlüdür, bu da sosyal etkileşimlerin kıtlık kaynaklı satın alma baskısını artırdığını göstermektedir. Bu çalışma, tüketici davranışı literatürüne katkı sağlayarak kıtlık, FOMO ve sürü davranışı dinamiklerini S-O-R (Uyaran-Organizma-Tepki) modeli kapsamında ele almakta ve dijital kıtlık stratejilerinin sosyal etkileşim içindeki tüketiciler üzerindeki etkisini ortaya koymaktadır.

PDF

Referanslar

  1. Aggarwal, P., Jun, S. Y. ve Huh, J. H. (2011). Scarcity messages. Journal of Advertising, 40(3), 19-30.
  2. Aydın, H. (2018). Sosyal medyadaki gelişmeleri kaçırma korkusunun (FoMO) içgüdüsel alımlara etkisinin öz belirleme kuramı ile açıklanması. Uluslararası İktisadi ve İdari İncelemeler Dergisi, 415-426.
  3. Bagozzi, R. P. ve Yi, Y. (1988). On the evaluation of structural equation models. Journal of the Academy Of Marketing Science, 16, 74-94.
  4. Barton, B., Zlatevska, N. ve Oppewal, H. (2022). Scarcity tactics in marketing: A meta-analysis of product scarcity effects on consumer purchase intentions. Journal of Retailing, 98(4), 741-758.
  5. Bauer, D. J. ve Curran, P. J. (2005). Probing interactions in fixed and multilevel regression: Inferential and graphical techniques. Multivariate Behavioural Research, 40(3), 373-400.
  6. Bitner ve Mary Jo (1990). Evaluating Service Encounters: The Effects of Physical Surroundings and Employee Responses. Journal of Marketing, 54(2), 69–82. doi:10.1177/002224299005400206
  7. Bozkurt, S. (2023). Process makro ile aracılık, düzenleyicilik ve durumsal aracılık etki analizleri. Ekin Yayınları
  8. Can, P., ve Şen, G. (2018). Algılanan kıtlığın psikolojik etkilerinin satın alma davranışı üzerindeki rolü. Gümüşhane Üniversitesi İletişim Fakültesi Elektronik Dergisi, 6(2), 866-898.
  9. Cao, C., Chu, C., & Yang, J. (2023). " If you don't buy it, it's gone!": The effect of perceived scarcity on panic buying. Electronic Research Archive, 31(9).
  10. Castro, I. A., Morales, A. C. ve Nowlis, S. M. (2013). The influence of disorganized shelf displays and limited product quantity on consumer purchase. Journal of Marketing, 77(4), 118-133.
  11. Cesur, Z. ve Memiş, S. (2021). Algılanan müşteri değerinin müşteri memnuniyeti üzerindeki etkisinde müşteri katılımının aracılık etkisi: gsm operatörü çağrı merkezleri üzerine bir araştırma. Balkan & Near Eastern Journal of Social Sciences (BNEJSS), 7.
  12. Choi, S. ve Qu, M. (2023). The effects of scarcity messages and ımpulsivity on customers' rational purchase decison-making process in group-buying social commerce. Asia Pacific Journal of Information Systems, 33(2), 342-366.
  13. Cialdini, R. B. (1993). Influence: The psychology of persuasion (Rev. ed.). New York: Morrow.
  14. Çağan, H. Ö. ve Şüküroğlu, V. K. (2024). Plansız satın alma davranışını anlamada algılanan kıtlığın rolü: materyalizm ve moda liderliği bağlamında bir değerlendirme. İnsan ve Toplum Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 13(2), 792-814
  15. Çelik, F. ve Özkara, B. Y. (2022). Gelişmeleri kaçırma korkusu (FoMO) ölçeği: Sosyal medya bağlamına uyarlanası ve psikometrik özelliklerinin sınanması. Psikoloji Çalışmaları, 42(1), 71-103.
  16. Çınar, D. (2020). Panic buying and in-store hoarding in the covid-19 period: An assessment based on the scarcity principle. Business & Management Studies: An International Journal, 8(5), 3867-3890.
  17. Dahmiri, D., Bhayangkari, S. K. W. ve Fatricia, R. S. (2023). Scarcity cues, fear of missing out, and impulse buying behaviour in fashion product: The role of Islamic religiosity. SERAMBI: Jurnal Ekonomi Manajemen dan Bisnis Islam, 5(2), 67-82.
  18. Darlington, R. B. ve Hayes, A. F. (2016). Regression analysis and linear models: Concepts, applications, and implementation. Guilford Publications.
  19. Erciş, A., Deligoz, K., ve Mutlu, M. (2021). Öğrencilerin FoMO ve plansız satın alma davranışları üzerine bir uygulama. Atatürk Üniversitesi İktisadi ve İdari Bilimler Dergisi, 35(1), 219-243.
  20. Fornell, C. ve Larcker, D. F. (1981). Evaluating structural equation models with unobservable variables and measurement error. Journal of marketing research, 18(1), 39-50.
  21. Gao, H., Jia, H., ve Guo, B. (2024). Resources available for me versus us: Implications for mitigating consumer food waste. Journal of Marketing Research, 61(4), 619-637.
  22. Gefen, D., Straub, D., ve Boudreau, M.-C. (2000). Structural equation modeling and regression: Guidelines for research practice, Communications of The Association For Information Systems, 4(1),1-78.
  23. Gong, X., Zhang, H., ve Fan, Y. (2021). To conform or deviate? The effect of resource scarcity on consumer preference for minority-endorsed options. Journal of Business Research, 122, 437-446.
  24. Güneş, H., ve Altunışık, R. (2023). Gelişmeleri kaçırma korkusunun (FOMO), kompulsif satın alma üzerindeki etkisinde sosyal kaygının aracılık rolü. Business & Management Studies: An International Journal, 11(4), 1338-1364.
  25. Hair, J. F., Black, W. C., Babin, B. J., ve Anderson, R. E. (2010). Multivariate data analysis: Overview of multivariate methods. Edition, 816.
  26. Hamilton, R., Thompson, D., Bone, S., Chaplin, L. N., Griskevicius, V., Goldsmith, K., ... ve Zhu, M. (2019). The effects of scarcity on consumer decision journeys. Journal of the Academy of Marketing Science, 47, 532-550.
  27. Hao, S., ve Huang, L. (2024). The persuasive effects of scarcity messages on impulsive buying in live-streaming e-commerce: the moderating role of time scarcity. Asia Pacific Journal of Marketing and Logistics. 37(2), 441-459.
  28. Hayes, A. F. (2018). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: A regression-based approach. Guilford publications.
  29. Hayes, A. (2022). Introduction to mediation, moderation, and conditional process analysis: a regression-based approach (3e), New York: Guilford Press
  30. Jeong, H. J. ve Kwon, K. N. (2012). The effectiveness of two online persuasion claims: Limited product availability and product popularity. Journal of promotion management, 18(1), 83-99.
  31. John, M., Melis, A. P., Read, D., Rossano, F. ve Tomasello, M. (2018). The preference for scarcity: a developmental and comparative perspective. Psycholog & Marketing, 35(8), 603-615.
  32. Jung, J. M., ve Kellaris, J. J. (2004). Cross‐national differences in proneness to scarcity effects: The moderating roles of familiarity, uncertainty avoidance, and need for cognitive closure. Psychology & Marketing, 21(9), 739-753.
  33. Karasar, N. (2011). Bilimsel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Nobel Yayınları
  34. Khetarpal, M.,ve Singh, S. (2024). "Limited time offer": Impact of time scarcity messages on consumer's impulse purchase. Journal of Promotion Management, 30(2), 282-301.
  35. Korkmaz, İ., ve Dal, N. E. (2020). Kıtlık teorisi ve bandwagon etkisi çerçevesinde covıd-19 salgınının tüketici davranışı açısından incelenmesi. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 7(11), 88-125.
  36. Kristofferson, K., McFerran, B., Morales, A. C., ve Dahl, D. W. (2017). The dark side of scarcity promotions: How exposure to limited-quantity promotions can induce aggression. Journal of Consumer Research, 43(5), 683-706.
  37. Ku, H. H., Kuo, ve C. C., Kuo, T. W. (2012). The effect of scarcity on the purchase intentions of prevention and promotion motivated consumers. Psychology & Marketing, 29(8), 541-548.
  38. Ladeira, W. J., Lim, W. M., de Oliveira Santini, F., Rasul, T., Perin, M. G., ve Altinay, L. (2023). A meta‐analysis on the effects of product scarcity. Psychology & Marketing, 40(7), 1267-1279.
  39. Leibenstein, H. (1950). Bandwagon, snob ve veblen effects in the theory of consumers' demand. Quarterly Journal Of Economics, 64, 183-207.
  40. Lutviari, H. W., Widodo, A., Silvianita, A., ve Rubiyanti, N. (2024). Analysis of factors affecting ımpulse buying on shopee and tiktok live shopping platforms: A conceptual paper. International Journal of Integrative Sciences, 3(5), 403-414.
  41. Lynn, M. (1991). Scarcity effects on value: A quantitative review of the commodity theory literature. Psychology & Marketing, 8(1), 43-57.
  42. Mainolfi, G. (2020). Exploring materialistic bandwagon behaviour in online fashion consumption: A survey of Chinese luxury consumers. Journal of Business Research, 120, 286-293.
  43. Mehrabian, Albert and. Russell, J. A., (1974), An approach to environmental psychology, MIT Press, Cambridge.
  44. Menon, M. (2024). Historical and Theoretical Perspectives of Panic Buying: Consumer Behavior at Its Worst?. Journal of Marketing Development and Competitiveness, 18(2), 110-121.
  45. Muruganantham, ve G., Bhakat, R. S. (2013). A review of impulse buying behaviour. International journal of marketing studies, 5(3), 149.
  46. Nunnally, J. C. ve Bernstein, I. H. (1994). The assessment of reliability. Psychometric theory, 3(1), 248-292.
  47. Özcan, H. M., ve Koç, U. (2019). Dijitalleşmenin karanlık yüzü gelişmeleri kaçırma korkusu: Banka çalışanları örneklemi. Business & Management Studies: An International Journal, 7(5), 2851-2862.
  48. Parker, J. R. ve Lehmann, D. R. (2011). When shelf-based scarcity impacts consumer preferences. Journal of retailing, 87(2), 142-155.
  49. Platon, O. E. (2024). Understandıng the influence of hedonic motivation and fear of missing out (fomo) on online impulse purchase intentions of discounted products. Challenges of the Knowledge Society, 684-695.
  50. Podsakoff, P. M., MacKenzie, S. B., Lee, J. Y., ve Podsakoff, N. P. (2003). Common method biases in behavioural research: A critical review of the literature and recommended remedies. Journal Of Applied Psychology, 88(5), 879.
  51. Podsakoff, P. M., ve Organ, D. W. (1986). Self-reports in organizational research: Problems and prospects. Journal of Management, 12(4), 531-544.
  52. Przybylski, A. K., Murayama, K., DeHaan, ve C. R., Gladwell, V. (2013). Motivational, emotional, and behavioural correlates of fear of missing out. Computers in human behaviour, 29(4), 1841-1848.
  53. Rogosa, D. (1980). Comparing nonparallel regression lines. Psychological bulletin, 88(2), 307.
  54. Ramanathan, S., ve Dhar, S. K. (2010). The effect of sales promotions on the size and composition of the shopping basket: Regulatory compatibility from framing and temporal restrictions. Journal of Marketing Research, 47(3), 542-552.
  55. Rook, D. W., ve Fisher, R. J. (1995). Normative influences on impulsive buying behaviour. Journal of Consumer Research, 22(3), 305-313.
  56. Suri, R., Kohli, C., ve Monroe, K. B. (2007). The effects of perceived scarcity on consumers' processing of price information. Journal of the Academy of Marketing Science, 35, 89-100.
  57. Tabachnick, B. G., Fidell, L. S., ve Ullman, J. B. (2013). Using multivariate statistics (Vol. 6, pp. 497-516). Boston, MA: Pearson.
  58. Tor Kadıoğlu, C. (2021). Tüketicilerin algıladığı kıtlığın plansız satın alımlarına etkisi: Çoklu grup analiziyle bir inceleme. Erciyes Üniversitesi Iktisadi ve Idari Bilimler Fakültesi Dergisi, (58), 59-84.
  59. Türk Dil Kurumu [TDK]. (t.y.). Kıtlık. Türk Dil Kurumu Sözlükleri. Erişim tarihi 29 Kasım 2024 https://sozluk.gov.tr/?ara=kıtlık
  60. Ustaahmetoğlu, E. (2015). Satın alma niyeti üzerinde ürün kıtlık mesajları, algılanan kalite ve algılanan değerin etkisi. Tüketici ve Tüketim Araştırmaları Dergisi, 7(1), 157-177.
  61. Uygun, F. B., ve Kalender, A. (2023). Z kuşağının online satın alma davranışında sosyal medya kullanım alışkanlığı ve fomo: Üniversite öğrencileri üzerine bir araştırma. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Meslek Yüksekokulu Dergisi, 26(1), 95-110.
  62. Van Herpen, E., Pieters, R., ve Zeelenberg, M. (2005). How product scarcity impacts on choice: Snob and bandwagon effects. Advances in Consumer Research, 32, 623.
  63. Van Herpen, E., Pieters, R., ve Zeelenberg, M. (2009). When demand accelerates demand: Trailing the bandwagon. Journal of Consumer Psychology, 19(3), 302-312.
  64. Van Herpen, E., Pieters, R., ve Zeelenberg, M. (2014). When less sells more or less: The scarcity principle in wine choice. Food Quality and Preference, 36, 153-160.
  65. Wu, W. Y., Lu, H. Y., Wu, Y. Y., ve Fu, C. S. (2012). The effects of product scarcity and consumers' need for uniqueness on purchase intention. International Journal of Consumer Studies, 36(3), 263-274.
  66. Zhang, Z., Jimenez, F. R. ve Cicala, J. E. (2020). Fear of missing out scale: A self-concept perspective. Psychology & Marketing, 37(11), 1619-1634.
  67. Zhang, J., Jiang, N., Turner, J. J., ve Pahlevan Sharif, S. (2021). The impact of scarcity of medical protective products on Chinese consumers' impulsive purchasing during the COVID-19 epidemic in China. Sustainability, 13(17), 9749.
  68. Zhang, J., Jiang, N., Turner, J. J., ve Pahlevan-Sharif, S. (2022). The impact of scarcity on consumers' impulse buying based on the SOR theory. Frontiers in Psychology, 13, 792419.
  69. Zhu, M. ve Ratner, R. K. (2015). Scarcity polarizes preferences: The impact on choice among multiple items in a product class. Journal of Marketing Research, 52(1), 13-26.

Benzer Makaleler

Bu makale için ayrıca gelişmiş bir benzerlik araması başlat yapabilirsiniz.